هزار نکته از هزار کتاب نکته ۶۱۰ - خلخال بر اساس اسناد تاریخی و دیدگاه خاورشناسان

به نام خدا 
هزار نکته از هزار کتاب 
نکته ۶۱۰
سلام

خلخال بر اساس اسناد تاریخی و دیدگاه خاورشناسان

یکی از منابع تاریخی با موضوع های متنوّع، کتاب " زینت المجالس "' تالیف مجدالدّین محمّد بن ابی طالب الحسینی الحائری در قرن ده و اوایل قرن یازده هجری قمری است، یعنی؛ عصر شاه عبّاس صفوی. 
مجدالدّین گاه شعر هم می سرود، " مجدی " تخلص می کرد.مجدالدّین بیش از هر نویسنده ای، به وصف خلخال و فیروزآباد پرداخته، او در صفحه ۷۸۰ تاریخش می نویسد: " خلخال شهری وسط بوده، و اکنون علم ولایتی شده، که قریب صد موضع باشد.
در قدیم الایّام، بر سرِ گریوه ی ۱ خلخال که از بلندی به آسمان دمِ مساوات می زند، چنانکه اثیر( اثیر الدّین اخسیکتی ) گوید: گه کرده خشک، سینه ی مطنجنه۲ مه برده، سر گریوه ی او مهمان شهری بوده، فیروز آباد نام، که حاکم نشینِ آن دیار بوده است، و حاکم آنجا را قاجریان می گفتند، و بعد از خرابی فیروز آباد، خلخال حاکم نشین شد، و اکنون نیز خرابست، و در آن ولایت دره ایست به طرف آفتاب، روی آن چشمه ایست که آبش به تابستان یخ می بندد، و به طرف نسا۳، چشمه ایست، که بیضه۴ در آن می پزد، و  در یک فرسخی خلخال، کوهیست چون دیواری راست، بالا رفته، مانند کوه بیستون، بلندی آن دویست گز باشد، و از فرازش به شکل مخرجه کوهی تقریبا؛ یازده گز بیرون آمده، و آن مخرجه ذهابست۵، و لایزال۶ قطرات از آن فرو می ریزد، چنانکه دو آسیاگردان آب از آن قطرات حاصل می شود.
بنیاد زرع خلخال آز آن آبست، و در آن حدود، علفزارهای نیکو است، و  ماست در آنجا چنان می بندد، که به کار می برند. "
زینت المجالس، تالیف۱۰۰۴ هجری، صفحه ۷۸۰
این تاریخ خواندنی با نثری روان و شیوا، به کوشش احمد احمدی، توسط انتشارات کتابفروشی سنایی، در اردیبهشت ۱۳۴۲ شمسی منتشر شده است.
۱. گریوه: در تاتی گیروه، بند، در گویش تالشی گیریه، به راه های باریک و سخت گذر گویند.
۲. مُطنجته: نوعی غذا، گوشت بریان و یا آبگوشت
۳. نسا: جایی که سایه است، و آفتاب کم به آن می تابد.
۴. بیضه: تخم مرغ
۵. ذهاب: آبریز، محلی که آب از آن می تراود.
۶. لایزال: ناتمام، در اینجا بلاانقطاع

تنهایی ها را با کتاب پر کنیم.

بدرود
سیّد عبدالحسین کریمی شال
۱۳۹۹/۸/۲۸ شال